Özlem Kapar
Oğuz Otay, “GEZMEKYETMEZ” mottosunu internet sayfasında 15 unsurluk bir manifesto ile açıklıyor. Bu manifestoda yalnızca gezmekle yetinmeyen, kenti ve insanlarını anlamaya çalışan bir bakış açısı var: Gidilen yerin kitaplarını okumak, müziğini dinlemek, mahallî pazarlarda dolaşmak, balık hallerinde pazarlık yapmak, tuhaf sokaklara sapmak, eskiyle bugünü ilişkilendirecek izler peşine düşmek ve nihayet tüm bunları anlatmak, yazmak… Otay’a nazaran, seyahatin gerçek manası işte bu süreçte saklı. Zira bazen hakikaten de yalnızca “gezmek” yetmez.
Önce şu meşhur ismi soralım: Neden “Gezmek Yetmez”? Ne eksik kalıyor yalnızca gezince?
İnsanlığın geldiği noktada çağımız bir sürat çağı. Ne yapacaksak süratli, hem de çok süratli yapmak hayatın vazgeçilmez bir rutini haline geldi. Süratli yemek yiyoruz, süratli yürüyor, süratli düşünüp süratli tüketiyoruz. Hal bu türlü olunca da birtakım şeyleri ıskalıyor, işin ruhunu kaybediyoruz. Elbette seyahatlerimiz ve seyahatlerimiz de bundan nasibini alıyor.
Bir yeri gezmek; klişeleşmiş birkaç noktayı görmek, birkaç fotoğraf çekmek ve gitmekten ibaret kalıyor birden fazla vakit. Meğer bir seyahati ya da geziyi kalıcı kılan, gittiğimiz bir kentin ya da semtin ruhunu, insanların hayat halini, kültürünü yakalamak ve içselleştirmekle mümkün.
Ben yaşadığım kentte, seyahatlerimde ve seyahatlerimde bunu yakalamaya çalışıyorum. Bunu da o kente ilişkin insan ve yer öykülerini kovalayarak yapıyorum. Bu kıssa bazen yüzlerce yıl öncesinden, antik devirden bir kesit olabiliyor; bazen de günümüzde o kentte yaşayan birinin, sıradan lakin manalı bir kıssasıyla ortaya çıkıyor. İşte GEZMEKYETMEZ sözü, bu kıssa kovalama sürecine atıfta bulunan bir motto.
Bugüne kadar kaç ülke, kaç kent gördünüz? Sizde derin iz bırakan yer hangisiydi?
GEZMEKYETMEZ diyen bir insanın birinci seyahati üzerinden yarım asırdan fazla vakit geçince, gittiği ülkelerin sayısından çok, o ülkelerdeki öyküler kıymet kazanmaya başlıyor. Bu yüzden ülke saymayı çok evvel bıraktım. Bıraktığımda 30 ila 40 ortasında ülke gezmiştim.
İz bırakan ülkelere gelirsek; dört yıl yaşadığım ve entelektüel gelişimimi tetikleyen Suudi Arabistan, Osmanlı izlerini ve kıssalarını kovalama fırsatı yakaladığım bir yerdi. Avustralya farklı bir ömür ideolojisi ve dinginlik örneğiydi. Kenya ise doğal ömrüyle beni etkileyen ülkeler ortasında.
Kent bazında düşünürsek, Çanakkale’nin bendeki yeri bambaşkadır. O coğrafyada tarih ve mitolojiyle iç içe büyümek benim için daima bir ayrıcalıktı. Hatta orada büyümüş birinin hamurunun tarih ve mitolojiyle yoğrulduğuna inanırım.
Türkiye’den örnek verecek olursam; Mardin’i taş işçiliğiyle, Kapadokya’yı büyüleyici doğal yapısıyla, Ege ve Akdeniz bölgelerini ağır arkeolojik miraslarıyla, Göbeklitepe ve Karahantepe’yi ise insanlık tarihini kökten değiştiren coğrafyalar olarak özel bir yere koyuyorum. Ve olağan, yaşadığımız İstanbul’u da hoyrat sevgili olarak unutmamak lazım.
Seyahatleriniz sırasında tattığınız, sizi en çok şaşırtan ya da etkileyen lezzet neydi? Nerelerde, ne yediniz/yiyemediniz?
Bir kent hikayecisi olarak, yediğim mahallî yemeğin lezzeti kadar o yemeğin öyküsü de beni çok ilgilendirir. Bu manada, unutamadığım yemeklerin başında Suudi Arabistan’da yaşadığım bir tecrübe gelir. Kızıldeniz’de yapacağımız bir dalış için çölde yol alırken yolumuzu kaybetmiş, çadırlarına denk geldiğimiz bir Bedevi ailesinden yardım istemiştik. Aile reisi memnuniyetle bizi ana yola çıkaracağını söyledi. Biz hazırlık yapılmasını beklerken kaşla göz ortasında bir yer sofrası kuruldu. Ortada bir tencere pilav ve üzerinde et kesimleri vardı. Konut sahibiyle birlikte sofraya oturduk. Bilhassa onun sağ tarafına oturmam istendi. Halbuki bu, Bedevi geleneklerine nazaran sofranın bizim onurumuza kurulduğunu ve benim baş konuk olduğumu gösteriyormuş. Konut sahibi, pilav üstündeki etin en hoş kısmını üç parmağıyla alıp bana ikram etti. Birinci başta şaşırmıştım fakat bunun bir onurlandırma biçimi olduğunu öğrendiğimde hayranlık duydum. O anı asla unutmam.
Bir öbür unutulmaz lezzet öyküm ise Atina’da, balık halinde tezgahlar ortasında kurulmuş ayaküstü bir meyhanede yaşandı. Tezgahtan alınıp ızgara yapılan ahtapot, hem sadeliği hem tazeliğiyle hafızama kazındı.
Daha sıra dışı bir tecrübe olarak Kenya’da safari sırasında ikram edilen zürafa ve timsah etini de unutulmazlar listeme eklemeliyim.
Yiyemediğim tek yemek, Mısır Luksor’da bana ikram edilen güvercin olmuştu.
Size nazaran bir yemeğin ‘hikayeye dönüşmesi’ için neler gerekir?
Şahsî deneyimimden yola çıkarak bir yemeği öyküye dönüştüren birkaç öge olduğunu söyleyebilirim. Bu bazen materyalinin yetişmesi, elde edilme biçimi olabilir. Bazen asırlar öncesine dayanan bir reçete ya da pişirme biçimi olabilir. Bazen bir folklorik öge ile özdeşleşmesi olabilir. Bazen de o yemeği yapan lokantanın geçmişi ve bulunduğu yer o öyküyü doğurur. Şunu da söyleyeyim; bunların hiçbirinin olmadığı birtakım yemeklerin de efsaneleştiği olur. O vakit da o yemeği kiminle ve hangi ruh haliyle yediğiniz ön plana çıkar.
Bugüne kadar yayımlanmış kitaplarınızdan ve müelliflik seyahatinizden da biraz bahseder misiniz?
İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yine basılan birinci kitabım “Efendi Kaptan Kurtar Bizi – Mesudiye Zırhlısı’nın Kırk Yılı”, Türkiye’de bu husustaki birinci örnektir. Geminin inşasından batışına kadar yaşanan tarihi olaylar arşiv dokümanları ve insan öyküleri eşliğinde anlatılıyor.
Kitabın yazılma öyküsü yıllar evvel Çanakkale Boğazı’nda yapılan bir dalışı ile başladı. Dalmayı planladığımız muhtemel Birinci Dünya Savaşı batıklarından biri de Mesudiye Zırhlısı idi. O gün hava koşulları Mesudiye Zırhlısı’nın batığına dalmamıza müsaade vermemişti. Lakin, zırhlı hakkındaki hudutlu bilgiler bu batık hakkında daha fazla araştırma yapmama neden oldu. Başlangıçta bir iki kitap sayfası ile sonlu bilgiler 4 yıl süren arşiv, saha çalışmaları ile bir kitaba dönüştü. Çalıştığım arşivlerin İngiltere, İtalya, Avustralya üzere ülkelerde olması bir taraftan seyahat tutkumu besliyor, bir taraftan da inanılmaz bilgilere ulaşmamı sağladı. Elbette ülkemizde de birçok arşivde çalıştım. Birçok sahafın kapısını aşındırdım. Sonunda da bu kitap ortaya çıktı.
Elbette yazma öyküm bu kitapla başlamadı. Seyahat eden birinin not tutması kaçınılmaz. Birinci seyahat notlarımı 8 yaşında Konya’da Mevlana Müzesi’ni ziyaret ederken aldığım bir deftere kurşun kalemle not ettiğimi hatırlıyorum. Tüm yazdıklarım kendime notlardı. Bunları derleyip, yayımlamayı hiç düşünmemiştim. Ta ki, Nairobi’den Mombasa’ya giderken yemekli vagonda karşılaştığım bir İngiliz bayanla karşı karşıya oturuncaya kadar. Elindeki deftere daima notlar alan bu bayan dikkatimi çekmişti. Merak edip ne yaptığını sorduğumda, “Freelance seyahat yazarıyım” demişti. O an benim için bir kırılma anı oldu. O gün defterime “Sen de yaz” diye not düştüğümü hatırlıyorum. “Efendi Kaptan Kurtar Bizi! Mesudiye Zırhlısı’nın Kırk Yılı” tahminen de o satırları bana yazdıran isteğin bir sonucu.
Bir taraftan arşiv çalışmalarını sürdürürken, bir taraftan da Atlas Tarih dergisi için deniz tarihi üzerine yazılar yazmaya başladım. Benim için kırılma noktası olan bir an, Mora Yarımadası’nda, Yunan Ulusal Bağımsızlık Mücadelesi’nin doğduğu Kalavrita bölgesine yaptığım bir seyahatin akabinde ortaya çıktı. “İsyanın Kalbine Yolculuk” başlığını taşıyan tarih içerikli bir yazı yazacaktım. O yazı, seyahat, tarih ve insan öykülerini birlikte ele alan değişik bir yazı oldu. Seyahat, kent ve insan kıssalarını kaleme almanın bana inanılmaz bir keyif verdiğini o yazı ile fark ettim. Bu cins yazılar yazmaya yük verdim. Bunun için GEZMEKYETMEZ isimli instagram hesabını oluşturup, burada paylaşımlar yapmaya başladım. Bugün bu hesabı takip eden kişi sayısı 100 bin oldu.
Kitabım, bu yılın başında İş Bankası Kültür Yayınları tarafından 20 yıl sonra yine basıldı. Birinci basımın tersine bu sefer daha geniş kitlelere ulaştı. Geçtiğimiz ay ikinci baskısı yapıldı.
Radyo programcılığı da yapıyorsunuz; pekala bu sizin için nasıl bir tecrübe? Yemeği ya da bir kenti radyoda anlatmak nasıl bir şey?
Benim jenerasyonum televizyondan çok radyo ile büyümüş bir nesil. Biz Okul Radyosu, Gerisi Yarın, Radyo Tiyatrosu üzere programları dinler, dinlediklerimizi zihnimizde canlandırırdık. Görsel olmayan bir mecrada seyahat, insan ve yer kıssası anlatmak, bunları dinleyenlerin gözünde canlandırabilmek o nedenle bizim üzere radyo ile büyümüş çocuklar için pek de yabancı bir şey değil. Anlatma bir yetenek değil, okuyarak gelişen bir marifet. O nedenle güzel anlatıcının birebir vakitte âlâ de bir okuyucu olması lazım.
GEZMEKYETMEZ ismiyle Baş Radyo’da bir program yapma fikri başlangıçta “görsellik üzerine kurgulanan bir işin kelamlı anlatımı hiç de kolay olmaz” diye düşündürdü ise de geçmişten gelen alışkanlıklar ve birikim süratlice devreye girdi. Benim hikayelerim ister bina, ister insan, ister tarih, isterse de yemek üzerine olsun kesinlikle bir yaşanmışlığı, deneyim edilmişliği barındır. Hal bu türlü olunca da ayrıntılandırmak, dinleyenin gözünde canlandırmak daha kolay oluyor.
‘Kent hikayecisi’ifadesini kullanıyorsunuz. Bir kentin kıssasını nasıl duyuyor, nasıl anlatıyorsunuz?
Bir kenti sevmenin, o kente sahip çıkmanın en âlâ yolunun o kenti tanımakla, bilmekle olduğuna inanıyorum. Seversen, tanırsan, bilirsen üstüne titrersin ve korursun. Bizim kentlerimizin tarihi ve kültürel kimliklerini koruyamamamızın en büyük nedeni bence bu. Pekala kenti nasıl tanıyacağız. Evvel okuyacağız, sonra keşfedeceğiz. İnanın bunu yaptığınızda siz kıssa bulmuyorsunuz, kıssa sizi buluyor. O kadar hazırsınız ki, baktığınız bir taşın, yerin, heykelin, parkın bir öyküsü olduğunu çabucak anlıyorsunuz. O kıssayı bilmeseniz bile bu pay kapıldığınızda okuyor, araştırıyor ve keşfediyorsunuz.
Güncel olarak üzerinde çalıştığınız yeni projeler, kitaplar ya da anlatılar var mı?
Yeni projeler olmaz mı? Projeler hayat gücüm benim. GEZMEKYETMEZ’in eksik kalan taraflarından biri YouTube ya da belgesel tarafıydı. Şu an onun üzerine çalışıyoruz. Anlattıkları ve konukları ile bir kültür, bilgi ve gusto platformu olacak yapıyı oluşturmak üzereyiz.
Her yaşta eğitime inan biri olarak lisanslı turist rehberi olma niyetim var. Bunun için GEZMEKYETMEZ’i bilgi açısından çok ilerilere taşıyacak bir yüksek lisans programı arıyorum.
Gastro-diplomasi konusu beni epeyce heyecanlandırıyor. Yeme içmenin kültürel ve öykü boyutunun bir destinasyonu tanıtma konusunda çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. Akademik perspektifte bu alanın gelecek vaat ettiğini düşünüyorum. Bu doğrultuda bilhassa üniversiteler ile işbirliği imkanları üzerinde ağırlaştım.
Bir de elimde daha çok başında olduğum iki kitap projesi var. Bu mevzulara ait evraklarımı oluşturmaya başladım.
Kaynak : GastronomiTurkey
